مقدمه

تیره آلاله شامل گیاهانی غالبا علفی و یا بندرت چوبی است. آرایش قطعات گل در این گیاهان مارپیچی یا نیم چرخه‌ای است. گلپوش ساده با کاسبرگهای گلبرگ مانند یا مضاعف و گلبرگهایی غالبا دارای نوشجای است. پرچمها بسیار متعدد دارای نظم مارپیچی و همچنین برچه‌های آزاد و فراوان هستند. میوه خشک و به صورت فندق یا برگه و محتوی دانه‌هایی سرشار از آلبومن است. تیره آلاله متعلق به راسته آلاله (Ranales) شامل 32 جنس و تقریبا 1200 گونه است. این تیره متعلق به رده دو لپه‌ایها است.

محل پراکنش

تیره آلاله در واقع یکی از تیره‌های بزرگ نهاندانگان است و گیاهان آن بیشتر در نواحی معتدل و سرد و یا در نقاط کوهستانی نیمکره شمالی می‌روند. تعدادی از گونه‌های این تیره در آسیا ، اروپا و آمریکا انتشار دارند. همه آنها کم و بیش گونه‌های مجاور و نزدیک هم هستند و اصالت ساختار گل در این گونه‌ها ، حاکی از پیوند و خویشاوندی آنهاست. در ایران نیز تیره آلاله ، گونه‌های متعددی دارد.

صفات اساسی و بار

·         استقرار قطعات گل به صورت مارپیچی ، حلقوی- مارپیچی یا نیمه حلقوی روی نهنجی برجسته و بلند به نام تالاموس.

·         آزاد بودن برچه‌ها (جدا برچه‌ای)

·         کثرت تعداد پرچمها با آرایش مارپیچی روی نهنج و همچنین گرایش شدید پرچمهای بیرونی در جهت تغییر شکل به ناپرچمیها و یا تبدیل آنها به نوشجای‌ها.

·         دارا بودن دانه‌هایی با جنین کوچک ، راست و محصور در محوری آلبومین آبدار یا گوشتی.

رده بندی

·         طایفه کله‌ماتیده: این طایفه دارای دو جنس Atragene و کله‌ماتیس است.

·         طایفه آنمونه: جنسهای اصلی این طایفه عبارتند از: آنمون و تالیکتروم.

·         طایفه آلاله: فیکاریا و آدونیس از جنسهای مهم این طایفه هستند.

·         طایفه گل صد تومانی: این طایفه شامل جنسهای پئونیا و هیدراستیس است.

·         طایفه خربق: جنسهای اصلی این طایفه شامل ایزوپیروم ، سیاه دانه و خربق است.

اختصاصات دستگاه رویشی

آلاله‌ها بطور کلی گیاهانی علفی (به ندرت درختچه‌ای) ، بالا رونده و دارای دمبرگهای پیچیده و پیچکی هستند. این گیاهان غالبا مانند تک لپه‌ایها به علت دارا بودن اندامهای زیرزمینی متورم ، نظیر سوخ ، غده ، ریزوم و ریشه‌های متورم ، پایا و چند ساله‌اند. برگها بجز کلماتیس منفرد و متناوب است و غالبا دارای نیام رشد یافته و پهنکهایی به اشکال متفاوت هستند.

اختصاصات دستگاه زایشی

گلها گاهی نفرد یا انتهای هستند و یا به صورت گل آذینهای مختلف مانند گرزن و خوشه مجتمع شده‌اند. تیره آلاله در حالت کلی بی‌گلبرگ است. نهنج در این تیره همیشه برجسته و محدب است. تعداد قطعات گل بسیار زیاد است و به صورت مارپیچی در همان امتداد و دنباله آرایش برگ روی نهنج قرار می‌گیرند. گرده‌ افشانی در این گیاهان همیشه بوسیله حشرات انجام می‌شود. میوه اکثرا فندقه ، برگه یا کپسول است.

کاربرد گیاهان تیره آلاله

بسیاری از گیاهان این تیره مانند آنمون و آدونیس به عنوان گیاهان زینتی در باغچه‌ها کاشته می‌شوند. در این تیره هیچ گونه‌ای دارای مصرف خوراکی یا صنعتی نیست و تقریبا همگی به علت دارا بودن گلوکوزیدها و آلکالوئیدها کم و بیش سمی هستند. بعضی از گونه‌ها از نظر پزشکی اهمیت فراوان دارند. مثلا آکونیتوم دارای آکونیتین و هیدراستیس حاوی بربرین و هیدراستین است. بعضی از آلکالوئیدهای این گیاهان در ساختن حشره کشها استفاده می‌شوند.

عکس در ادامه مطلب:

معرفی و گیاهشناسی
گیاهی است از خانواده ی Caprifoliaceae كه به صورت درخت یا درختچه دیده می شود. دارای برگهای متقابل و به فرم مركب دارای 5 تا 7 برگچه و فاقد گوشواره است. گلها به رنگ سفید و به صورت گل آذین دیهیم یا خوشه قرار دارند. میوه به فرم سته و به رنگ قرمز یا سیاه است و دارای 2 تا 3 میوه می باشد. ریزوم هایی به رنگ سفید دارد. تمام اندام های گیاه سمی است و بوی ناخوشایندی دارد
دو گونه از این گیاه دارای اهمیت دارویی هستند: S.ebulus آقطی صغیر و S.nigra آقطی كبیر 
S.ebulus در شمال كشور و  S.nigra در حوالی همدان، تهران،سمنان و كردستان یافت می شود.

نیازهای اكولوژیكی در خاك های تقریبا شور می روید و به رطوبت زیاد و ازت فراوان نیاز دارد. در سایه به خوبی می روید ولی نور فراوان باعث افزایش عملكرد اش می شود. 
 
كاشت، داشت، برداشت
بذور آقطی را در مرداد ماه تا شهریور ماه جمع آوری می كنند و این بذور را در پاییز همان سال یا بهار سال بعد در خزانه كشت می كنند. یك سال بعد نهال ها را به زمین اصلی منتقل می كنند.
تكثیر رویشی گیاه بوسیله ی قلمه نیمه خشبی ساقه به طول 20 سانتی متر كه در تیر ماه تا شهریور ماه گرفته می شود در خزانه هوای آزاد با رطوبت مناسب ( ترجیحا سایه باشد تا قلمه ها زودتر ریشه دهند) قرار داده می شوند تا ریشه بزنند.
قلمه ها در زمین اصلی به فواصل 100 تا 150 سانتی متر روی ردیف و 250 تا 300 بین ردیف كشت می شود.
برداشت محصول هنگامی است كه گلهای قسمت های كناری گل آذین باز شده اند و گلهای وسط به حالت غنچه هستند. میوه ها هم در حالت رسیده برداشت می شوند.

فرآوری
گل ها دارای 1/. تا 2/. اسانس و گلیكوزید سامبونیگرین و فلاونویید ها هستند. میوه ها دارای اسید های آلی و ویتامین های A  و C  هستند.
عصاره گیری توسط الكل متانل 80 درصد صورت می گیرد. عصاره حاصل پس از جمع آوری توسط تقطیر با بخار آب تغلیظ می شود و سپس در آزمایشگاه حلال از آن تبخیر می شود.

خواص و كاربرد مواد موثره آقطی دارای اثر آرامبخش، مدر، تقویت كننده عضلات قلب، درمان سرماخوردگی و ... است. گل ها دارای اثر مسهلی هستند.

عکس ها در ادامه مطلب